IV. Giganci wiary: Ewangelizacja Rzymu. Śladami apostołów w sercu Kościoła

Święty Piotr przybył do Rzymu w czasie panowania cesarza Klaudiusza (zm. 54 r. po Chr.) Z licznych świadectw wszesnochrześcijańskich wnioskuje się, że apostoł mógł przebywać w Rzymie 15 lat, choć niektórzy sądzą, że trwało to nawet dłużej. 

Po zmartwychwstaniu Pana Piotr przez jakiś czas pozostawał w Jerozolimie, po czym udał się do Antiochii Syryjskiej, gdzie został biskupem; tam po raz pierwszy uczniów Chrystusa nazwano chrześcijanami. W końcu apostoł udał się do Rzymu, gdzie spędził resztę swego życia. Z Rzymu napisał - kolejno w 63 r. i 64 r. po n. Chr. - dwa listy do chrześcijan w Azji Mniejszej. W tzw. Dziejach Piotra czytamy, że apostoł, przerażony krwawymi prześladowaniami Nerona, zląkł się i postanowił zwyczajnie uciec z miasta. Gdy znalazł się już na via Appia, poza miastem, zobaczył idącego naprzeciw Chrystusa. I zapytał Pana: "Quo vadis, Domine?" - Dokąd idziesz, Panie? Na to Zbawiciel miał mu odpowiedzieć: "Idę do Rzymu, by dać się ponownie ukrzyżować". Wstrząśnięty tymi słowami Piotr pojął ich głęboki sens. Zrezygnował z możliwości ocalenia, zawrócił z drogi, gotów ponieść męczeństwo. Przez wieki aż do dziś wskazuje się w Rzymie to miejsce. Upamiętania je polski kościół pw. "Quo vadis" (zob. Nasz Dziennik nr 55, 7 marca 2023 r.). 

Święty Piotr w Rzymie 

Gdzie św. Piotr zamieszkał po przybyciu do miasta? Tradycja wskazuje trzy kolejne miejsca jego pobytu. Pierwszym mieszkaniem Piotra był gościnny dom senatora Pudensa i jego żony Savinelli na Eskwilinie w niewielkiej odległości od bazyliki Santa Maria Maggiore. Z rodziną Pudensów Piotr mieszkał przez pierwsze 7 lat po przybyciu do Rzymu z Jerozolimy. Dziś w tym miejscu znajduje się bazylika św. Pudencjany, córki gospodarza. Archeolodzy odkryli ślady dwóch różnych domostw w tym miejscu oraz liczne artefakty codziennego życia z tamtych czasów, a nawet prywatną studnię domową. Tu Piotr sprawował Eucharystię, na której gromadzili się okoliczni wyznawcy Chrystusa. Blat od stołu-ołtarza, na którym Piotr sprawował Eucharystię, od wieków znajduje się w bazylice Świętych Janów na Lateranie. W Rzymie z Piotrem musiał się spotykać też Paweł, skoro w Liście do Tymoteusza przesyła do niego pozdrowienia (2 Tm 4,21). 

Drugim miejscem zamieszkania św. Piotra była współczesna dzielnica Monti. W miejscu pobytu apostoła znajdują się dziś piazza i bazylika San Pietro in Vincoli (Świętego Piotra w Okowach). 

Innym miejscem pobytu św. Piotra w Rzymie był Awentyn, gdzie zamieszkał w domu Pryscylli i Akwili. Podczas prześladowania Żydów za cesarza Klaudiusza w 51 r. uciekli oni do Rzymu. W Koryncie spotkał się z nimi św. Paweł i zarabiał razem z nimi na swe utrzymanie (Dz 18,1ns). W miejscu domu Pryscylli i Akwili stoi kościół pw. św. Pryski, 13-letniej męczennicy, którą Piotr ochrzcił, posługując w tej części Rzymu. Do dziś w prawej nawie świątyni zachowała się chrzcielnica wykonana z ogromnej głowicy doryckiej kolumny, przy której miał się odbyć chrzest. 

Wejście Pawła do Rzymu 

Paweł jako urzędowy więzień wchodził do Rzymu od południa słynną od 312 r. przed n.Chr. starożytną drogą z Brundisium (dziś Brindisi w Apulii), zwaną via Appia - od jej budowniczego Klaudiusza Appiusza. Paweł widział - jak i my dziś - wielki grobowiec Cecylii Metelli (zm. 69 r. przed n.Chr.). Do miasta apostoł wszedł przez słynną Porta Capena, bramę przebitą w starych, ponad 400-letnich wtedy murach. 

Idąc dziś tą samą drogą co św. Paweł, mijamy po lewej stronie ruiny słynnych term Karakalli, które są zdominowane obecnie przez paskudne gmaszysko ONZ-wskiej agencji FAO. Podążając dalej, zobaczymy olbrzymi plac po Circo Massimo Tarkwiniusza Starego, na którym zasiąść mogło nawet 200 tys. kibiców. Tam św. Paweł patrzył na starożytny obelisk z Heliopolis, który dziś stoi na Piazza del Popolo, przeniesiony tu przez Papieża Syksusa V (zm. 1590 r.). Warto pamiętać, że to w Circo Massimo zginęło więcej chrześcijan niż w Koloseum. Po kilkuset metrach (dziś przy Koloseum, którego w czasach św. Pawła jeszcze nie było) skręcamy w lewo, by wkroczyć na via Sacra i Forum. Postarajmy się wyobrazić sobie św. Pawła wchodzącego do centrum ówczesnego świata. 

Warto, aby katolik, a zwłaszcza kapłan, przebył ten rzymski trakt św. Pawła - drogę skazańca, i zobaczył cesarską kurię, której starożytne tysiącletnie drzwi znajdują się obecnie w bazylice Świętych Janów na Lateranie. Na Forum - gdy mijał je - była już wtedy rostra (mównica), były świątynie Saturna i Dioskurów oraz słynny lapis niger, czyli miejsce, gdzie zabity został Romulus, założyciel Rzymu. 

Wynajęte mieszkanie 

Po przybyciu do Rzymu św. Paweł przez 2 lata oczekiwał - jak widać, nic się dotąd nie zmieniło - na rozprawę sądową, do której najprawdopodobniej w ogóle nie doszło. Zgodnie z prawem po upływie tego czasu więzień automatycznie odzyskiwał wolność. Apostoł zatrzymał się w wynajętym domu w bezpośredniej bliskości Tybru "i przyjmował tam wszystkich, którzy do niego przychodzili" (Dz 28,30). Zapewne kontaktował się też z małżonkami: Pryscyllą i jej mężem Akwilą, których poznał wcześniej w Koryncie. U nich, na Awentynie, zamieszkał św. Piotr. Zarówno wtedy, jak i dziś jest to odnowiona - ciągle od dwóch tysiącleci - dzielnica żydowska. W średniowieczu nazywano ją czasem Pawłową. Na miejscu dawnego domu św. Pawła od IV wieku, a więc po ustaniu prześladowań, wznoszono kolejno oratoria i kościoły dedykowane św. Pawłowi. Nidy nie zapomniano, że w tym miejscu zamieszkiwał Apostoł Narodów. Aktualna barokowa świątynia franciszkańska św. Pawła alla Regola (od Reguły Zakonu św. Franciszka) pochodzi z początków XVIII wieku. Święty Paweł napisał tu cztery listy, zwane więziennymi, do: Kolosan, Efezjan, Filipian i Filomona. Smutne, że nawet katolickie biura pielgrzymkowe pomijają to miejsce. Warto poświęcić półtorej godziny, by przysiadłszy na którymś z pobliskich kamieni, przeczytać choć jeden z tych listów. 

W świątyni znajdują się 3 freski. Wykonał je mistrz baroku Luigi Garzi (zm. 1721 r.). Ukazują one nawrócenie św. Pawła, jego nauczanie w Rzymie oraz chwalebne męczeństwo. W kościele jest też mozaika przedstawiająca apostoła przywiązanego łańcuchem do ściany oraz pilnującego go żołnierza. Łukasz, autor Dziejów Apostolskich, przytoczył wypowiedziane tu słowa Apostoła Narodów: "Dla nadziei Izraela dźwigam te kajdany" (Dz 28,20). oraz "Ale słowo Boże nie uległo spętaniu" (2 Tm 2,9).Święty Paweł w tak trudnych warunkach więziennych głosił Chrystusa tym, którzy do niego licznie przybywali. 

Więzienie Mamertyńskie 

Obaj apostołowie - choć w różnym czasie - byli więzieni w chyba najsławniejszym ze wszystkich więzień świata, czyli Mamertinum. To odwieczna rzymska jaskinia z czasem obudowana i niewywołująca wrażenia, aż nie wejdzie się do środka. W tym ciemnym, wilgotnym lochu przebywali zarówno Piotr, jak i Paweł. Tu, w Memertinum, Piotr nawrócił - jak wiemy z tradycji - dwóch współwięźniów: Procesjusza i Martyniana. Nawróceni towarzysze pomogli mu zbiec z więzienia. Apostoł, uciekając pospiesznie z miasta, na via Appia - o czym wspomniano wyżej - spotkał się z Chrystusem. Warto dodać, że nazwa Mamertinum zakorzeniła się w polskim języku, w częstym dawniej powiedzeniu: iść do mamra. 

Turystów przed zwiedzeniem więzienia powstrzymuje wysoka cena biletu. Jednak katolicy powinni - kosztem trzech czy czterech rzymskich kaw - wejść od Mamertinum, bo będą potem żałować. 

Więzienie znajduje się tuż za północnym krańcem Forum Romanum, niemal za łukiem Septymiusza Sewera. Przeznaczone było tylko dla najznaczniejszych więźniów. Obydwu apostołów przetrzymywano w tynim przed egzekucją. Dla św. Pawła było to piąte i ostatnie więzienie. Rzymianie przez wieki omijali z odrazą to straszne miejsce niewyobrażalnych kaźni i śmierci wielu wielkich historycznych postaci, m. in. Wercyngetoryksa (zm. 46 r. przed n.Chr.), wodza galijskiego plemienia Arwernów, czy Jugurty (zm. 104 r. przed n.Chr.), króla Numidii, i innych przeciwników rzymskiej tyranii. Nad olbrzymią wilgotną jamą skalną wzniesiono w 1598 r. barokowy kościół San Giuseppe dei Falegnami al Foro Romano (św. Józefa od Stolarzy na Forum Romanum). Stąd właśnie wyprowadzono św. Pawła na miejsce wykonywania wyroków, 6 km dalej, do dzisiejszego Tre Fontane (zob. "Nasz Dziennik" nr 70, 31 marca 2020 r.). 

Rzymskie pamiątki po apostołach 

Bezcenną relikwią po św. Pawle są fragmenty łańcucha, którymi apostoł był przywiązany do ściany podczas pierwszego uwięzienia w Rzymie. Przez wieki były pilnie strzeżone w kaplicy domowej w opactwie benedyktyńskim św. Pawła za Murami. Dopiero od 2008 roku (!) możemy je oglądać w ołtarzu konfesji  grobu św. Pawła w ozdobnej kryształowej szkatule ozdobionej dwoma sestercjami z podobizną Nerona. Każdego 29 czerwca kryształowa kaseta z łańcuchami niesiona jest w uroczystej procesji wokół bazyliki św. Pawła za Murami. 

Z kolei kajdany św. Piotra znajdują się w bazylice św. Piotra w Okowach (San Pietro in Vincoli). Są one darem cesarzowej Licynii Eudoksji (zm. 462 r.), fundatorki tego wspaniałego kościoła na Eskwilinie. Blisko miejsca imponującej świątyni miał też przez pewien czas mieszkać św. Piotr. Podczas przebudowy kościoła w XVIII wieku znaleziono fragmenty mozaiki z 431 roku z napisem: "Żelazo cenniejsze od złota", co było pierwotnym określeniem kajdan św. Piotra, zanim cesarzowa nakazała je pozłocić. Eksponowane są dziś w głównym ołtarzu świątyni w urnie ze złota i kryształu. W niszy w głównym ołtarzu umieszczono relikwiarz z 1856 roku z łańcuchem św. Piotra. Po lewej stronie relikwiarza znajduje się rzeźba przedstawiająca św. Piotra, zaś po prawej stronie stoi rzeźba anioła, który uwolnił Piotra z więzienia w Jerozolimie (Dz 12,7-11). 

Dzisiejszy artykuł kończy cykl o "Gigantach wiary". 

Źródło: Ks. Jerzy Banak, Giganci wiary: Ewangelizacja Rzymu. Śladami apostołów w sercu Kościoła, w: Nasz Dziennik nr 176/2023, s. 14-15.