Wstęp

Na przestrzeni dwudziestu wieków, jakie minęły od objawienia się Boga przez Jezusa Chrystusa, powstało kilkaset zgromadzeń zakonnych - zarówno męskich, jak i żeńskich. Powstawały one w odpowiedzi na różne potrzeby Kościoła. Każde z tych zgromadzeń, służąc Bogu, dążyło do tego samego celu (zbawienia), chociaż każde z nich miało inny zakres działania (charyzmat). Realizując różnorodne potrzeby Kościoła w swoim życiu, siostry zakonne dążą do Boga, służąc Mu na drodze, jaką im Bóg wyznaczył przez Założycieli.

Kościół XIX i początków XX wieku stanął wobec wielu nowych i trudnych dla siebie problemów. W 1870 roku Stolica Apostolska straciła znaczenie polityczne. Od 20 września, gdy armia włoska zajęła Rzym, papież Pius IX uważał się za więźnia Watykanu. To stanowisko zyskało mu powszechną sympatię. Wzrósł prestiż moralny Stolicy Apostolskiej, która od tej chwili będzie spełniać tylko misję duchową. Walka z Kościołem była nieodłącznym elementem niemal każdej rewolucji XIX i XX wieku. W ich wyniku Kościół ponosił nie tylko straty materialne (sekularyzacja dóbr kościelnych), ale również duchowe.

Kościół, pozbawiony pomocy i środków materialnych dla swej działalności, mógł jedynie liczyć na własne wnętrze, przede wszystkim natury duchowo-moralnej. Państwa dotąd katolickie stawały się wielowyznaniowe lub bezwyznaniowe, a nawet „wrogie dla Kościoła i zwalczające go programowo”.

Proklamowanie państwa liberalnego, laickiego, a czasem i antyklerykalnego prowadziło w konsekwencji do zmniejszania ilości diecezji, stanu liczbowego księży, do wydawania ustaw przeciw zgromadzeniom zakonnym, a także do ingerowania w nauczanie Kościoła. Powszechnie rządy różnych krajów dążyły do podporządkowania księży władzy świeckiej, co nie zawsze przynosiło dobre wyniki. Ograniczano też oddziaływanie Kościoła na społeczeństwo ze względu na postępujące zeświecczenie czynności sprawowanych dotąd przez kler, takich jak: opieka społeczna, nauczanie, śluby, pogrzeby.

Proces zeświecczenia życia postępował szybko i zataczał coraz szersze kręgi. Kościół znalazł się w obliczu całkowicie nieuzależnionego od prawd wiary, przykazań Boskich i kościelnych rozumu ludzkiego, czego konsekwencją był ateizm, obejmujący w miarę upływu czasu wszystkie warstwy społeczne. Rozpowszechniał się światopogląd materialistyczny, oparty na ateistycznym humanizmie Fryderyka Hegla i Ludwika Feuerbacha. W krajach katolickich (Belgia, Francja, Hiszpania, Nadrenia, Włochy), jak też i w państwach niekatolickich, rzesze robotników uzależnione były od burżuazji. Uciążliwa, nadmierna, wyczerpująca praca, przy tym niedożywienie, złe warunki mieszkaniowe - były powodem dużej śmiertelności wśród mas robotniczych, a szczególnie dzieci tego środowiska. Dla wielu robotników szynk był tym miejscem, gdzie przy alkoholu pozornie zapominało się o niedostatkach i uciążliwości życia, i pogarszało to, i tak już nie najlepszą, sytuację materialną rodziny.

Robotnicy nie mieli perspektyw na polepszenie bytu. Ta sytuacja przyczyniała się niewątpliwie do powstania doktryn zmierzających ku radykalnej reformie organizacji społeczeństwa przez zniesienie klas społecznych, co w konsekwencji stwarzało nadzieję na zasadniczą zmianę warunków bytowania. Nastąpiło zafascynowanie hasłami socjalistów, głoszącymi równość i sprawiedliwość społeczną. Proletariat zaczął wierzyć, iż „religia to opium dla ludu”, a katolicyzm stanowi przeszkodę w emancypacji robotnika.

Faktem jest, że Kościół zareagował zbyt późno na krzywdy, jakich doznawały rzesze robotników. Dopiero papież Leon XIII w 1891 roku wydał encyklikę „Rerum Novarum”, stanowiącą fundament „społecznej doktryny Kościoła” . Następni papieże często podejmowali temat sprawiedliwości społecznej.

W samym Kościele następuje dalsze rozbicie jedności. Wykorzystując skłócenie Kościoła i ambicje niektórych kapłanów, tworzono Kościoły narodowe, podporządkowane rządom państwowym. Ponadto, po Soborze Watykańskim I opozycja przeciw dogmatowi o nieomylności papieża utworzyła Kościół starokatolicki, np. w Niemczech przyjmując tezy teologa J.I. Dollingera. Natomiast kanclerz Otto Bismarck ze względu na to, iż katolicy utrudniali realizację jego planów politycznych, wykorzystał fakt ogłoszenia tego dogmatu jako pretekst do tzw. Kulturkampfu.

Między innymi liberalne hasła społeczne lub polityczne, mające na celu porozumienie nauki Kościoła z ideami nowoczesnymi, zakładające, że człowiek „nowoczesny, wyzwolony przez naukę, zwraca się zdecydowanie ku przyszłości, w której nie ma Boga” , wpływały na rozwój sekt i tworzenie się błędów teologicznych. Jedne z nich powstawały na tle protestantyzmu lub schizmy, inne wyłaniały się z Kościoła prawdziwego. Do błędów teologicznych tego okresu należą: liberalizm religijny i mające podstawy filozoficzno-teologiczne: modernizm, racjonalizm religijny, ontologizm. Dotyczą one wszystkich dziedzin życia katolickiego. Najbardziej niebezpiecznymi były błędy modernistyczne. I tak np. moderniści pomniejszali wartość dogmatów, uważając je za zwykłe symbole, pozbawione podstaw historycznych. Podważali autorytet magisterium Kościoła, jego ustrój, historyczność ksiąg świętych. Głosili niezależność krytyki biblijnej i historii Kościoła od Objawienia i dogmatów. Twierdzili, że prawdy religijne wyrastają z potrzeb życia. Postulowali, by Kościół zaakceptował nowoczesną cywilizację, by przeprowadził reformę i traktował religię jako sprawę wewnętrzną człowieka.

Przyczyną zatem dechrystianizacji Europy były częściowo wydarzenia polityczne i społeczne, odrzucenie teologii i metafizyki przy jednoczesnym ograniczaniu się do obserwowania zjawisk i określaniu praw, które nimi rządzą, jak również uprzemysłowienie, rozwój środków transportu i sposobów przekazywania myśli.

Początek XX wieku również nie jest dla Kościoła łatwym okresem. Po pierwszej wojnie światowej „w zlaicyzowanej Europie Rzym odkrywał w owych czasach euforii jeszcze inne niebezpieczeństwo. W 1917 roku został wprowadzony w Rosji marksizm. Wychodząc po raz pierwszy poza plan doktrynalny, legł on u podstaw nowego systemu, który na skutek swych rewolucyjnych metod i polityki antyreligijnej wywołał szczególnie u katolików przerażenie i ciche pragnienie jego załamania”.

Szalony rozwój myśli technicznej we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego, wynalazki takie, jak: radio, kino, telewizja, szybkie środki transportu, nowoczesne samochody i samoloty itd. wpływają na nowy model życia łatwego, ale i osłabionego religijnie.

Szerzy się świadome i umotywowane odrzucenie Boga, czyli ateizm, oraz obojętność - praktyczne odrzucanie Boga - bo czas człowieka zapełniony jest zdobywaniem efektów postępu technicznego bądź też korzystaniem z nich. Coraz więcej ludzi zaczyna żyć tak, jak gdyby Boga nie było. Ateizm jest akceptowany przez coraz szersze kręgi i przestaje już dziwić.

Mimo że wielu filozofów głosiło śmierć Boga i Kościoła, Kościół nadal istnieje i umacnia się, przede wszystkim jako autorytet moralny. Odradza się nauka Kościoła i życie religijne. Osiąga się to poprzez różne formy działalności Kościoła, między innymi przez organizowanie Kongresów Eucharystycznych. Powstają uniwersytety katolickie, będące przeciwstawieniem obojętności re¬ligijnej szerzonej w uniwersytetach państwowych.

Począwszy od papieża Piusa X - kolejni papieże rozwijają pracę ekumenicz¬ną. Na szeroką skalę rozwija się działalność misyjna. Powstaje wiele nowych zgromadzeń zakonnych, ze szczególnym kultem dla Eucharystii.

Aby zapobiec dalszej dechrystianizacji, przełamać obojętność, a ukazać wartości chrześcijaństwa, aby kształtować postawy moralne, wskazywać zagrożenia, konieczne stało się wykorzystywanie wszelkich nowoczesnych środków masowego przekazu. W takiej sytuacji Bóg wzbudził w Kościele księdza Jakuba Alberione.

Jakub Alberione przyszedł na świat 4 kwietnia 1884 roku w San Lorenzo di Fossano w północnych Włoszech, a zmarł 26 listopada 1971 roku. Był czwartym dzieckiem Michała i Teresy Alberione. Pochodził ze średniozamożnej, ale bogatej w wiarę chrześcijańską rodziny chłopskiej. W wieku 6 lat zaczął uczęszczać do szkoły w Cherasco, gdzie uzyskiwał przeciętne wyniki. Już w szkole ujawniło się jego powołanie. Sam o tym opowiadał, że miał wtedy osiem lat, kiedy nauczycielka zapytała uczniów, co będą robić, gdy dorosną. Wówczas dał zdecydowaną odpowiedź: „Zostanę księdzem!”. Po ukończeniu szkoły podstawowej Jakub, dzięki pomocy wuja, wstępuje do niższego seminarium duchownego w Bra, rozpoczynając naukę w gimnazjum. Jesienią 1900 roku rozpoczął naukę w seminarium w Albie. 29 czerwca 1907 roku, za dyspensą kanoniczną od wieku, Jakub Alberione otrzymuje święcenia kapłańskie. W1908 roku uzyskuje doktorat z teologii na Wydziale Teologicznym w Genui. Rok później zostaje mianowany ojcem duchownym w seminarium w Albie. W 1913 roku biskup powierza mu kierownictwo tygodnika diecezjalnego „Gazeta d’Alba”. Był to dla niego znak, że Bóg pragnie, by zajął się apostołowaniem poprzez nowoczesne środki, które w tym czasie powstawały w świecie (prasa, kino, radio). Odczytał to również jako odpowiedź na pytanie, które zrodziło się w nim podczas adoracji eucharystycznej w nocy na przełomie wieków XIX -XX .

Ks. Jakub Alberione był świadom potęgi środków masowego przekazu i dlatego też postawiwszy wszystko na Jezusa Eucharystycznego - stał się wielkim apostołem tego czasu. Widząc wyżej wymienione potrzeby Kościoła, założył Rodzinę Świętego Pawła, w ramach której pierwszym zgromadzeniem jest „Towarzystwo Świętego Pawła”, służące Bogu poprzez rozpowszechnianie Słowa Bożego przy użyciu najskuteczniejszych środków technicznych (prasa, radio, telewizja, magnetofon). Drugim zgromadzeniem były „Córki Świętego Pawła”, które służą Bogu, głosząc Jego chwałę, rozszerzając doktrynę katolicką. W 1924 roku ks. Jakub Alberione utworzył wspólnotę „Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza”. Wytyczył temu zgromadzeniu zupełnie inny zakres działania niż pozostałym zgromadzeniom i instytutom świeckim - w odpowiedzi na potrzeby czasu. Każdemu powierzył specyficzne zadania do spełnienia, poprzez które mają służyć Bogu w Kościele i dla dobra Kościoła.

Pobożne Uczennice Boskiego Mistrza powstały po to, by „wstawiały się przed tabernakulum za wszystkimi, aby podtrzymywać duchowo tego, który rozszerza naukę Jezusa Chrystusa, który zbliża do dusz, który na różny sposób i w różnych okolicznościach zmierza do osiągnięcia jedynego celu” . W Rodzinie Świętego Pawła mają one misję życiodajną podtrzymywać i ożywiać wymiar eucharystyczny apostolatu paulińskiego.

Zycie ks. Alberione, przepojone modlitwą i entuzjastyczną pracą, a także chorobą, zaowocowało nie tylko powołanymi do życia zgromadzeniami, lecz również wieloma publikacjami. W 1912 roku ukazało się dzieło „Appunti di teologia pastorale”; w 1915 - „La donna asociata allo zelo sacerdotale”; w 1933 - „Apostolato stampa”. Od 1916 roku wychodzi założone przez ks. Alberione czasopismo „Vita Pastorale”, przeznaczone dla księży.

Był ks. Jakub Alberione inicjatorem wielu periodyków katolickich, np.: „Rodzina Chrześcijańska”, „Gazetka”, „Życie Duszpasterskie”, „Katecheci Parafialni”, „Niedziela”, „Życie w Chrystusie i w Kościele”, „Matka Boga”, „Jeśli chcesz”, „Współpracownik Pauliński”.

Starając się dla ewangelizacji wykorzystać wszystkie nowoczesne środki masowego przekazu, ks. Alberione w 1939 roku założył wytwórnię filmową „Sanpaofilm”, a w 1966 roku wytwórnię nagrań dźwiękowych „Edizioni Paoline Musicali e Discografice”. Zainstalował również wiele stacji radiowych. W swych działaniach kierował się dewizą „Trzeba przeciwstawić prasę - prasie, radio - radiu, kino - kinu i telewizję - telewizji. Wszystko dla Ewangelii, wszyscy dla Ewangelii, Ewangelia dla wszystkich”.

Poczynił spostrzeżenia, że „kapłan przemawia niekiedy do małej grupy swoich wiernych, a kościoły w wielu częściach świata świecą pustkami. Najwięksi święci w tej sytuacji chwyciliby dzisiaj za mikrofon, aby w gorliwości ducha i sercem pełnym zapału głosić orędzie prawdy, sprawiedliwości i pokoju”. Stwierdzając to, ks. Alberione zdawał sobie sprawę, że głosi rzeczy nowe, zaszczepiał je jednak na żywej tradycji Kościoła i był przekonany, że sam Bóg jest „pierwszym wydawcą” od momentu, kiedy z Jego natchnienia powstawała najciekawsza historia, jaka kiedykolwiek została napisana, historia zawarta na kartach Pisma Świętego. Tak więc apostolat, któremu patronował ks. Alberione, był apostolatem kościelnym, nie tylko z powodu otrzymanego zatwierdzenia, lecz także ze względu na treść. „Naszym apostolatem jest głoszenie Jezusa Chrystusa, aby w ten sposób iść razem z Kościołem, co więcej, aby być częścią Kościoła, który powierzył nam tę misję”.  

W 1962 roku, na specjalne zaproszenie, brał aktywny udział w obradach II Soboru Watykańskiego, gdzie mógł sam zobaczyć potwierdzenie („kanonizację”) swojego charyzmatu, będącego już od lat w służbie Kościoła: ewangelizacji przez środki społecznego przekazu, gdyż rzeczywiście w dekrecie „Inter Mirifica”, poświęconym środkom społecznego przekazu, potwierdzono wykorzystanie tych środków do zwyczajnej posługi przepowiadania Kościoła. Uczestniczył aktywnie, współpracując w wypracowywaniu nowych propozycji i postulując poprawki do powstających dokumentów soborowych.

Z upływem czasu (ks. Alberione zbliżał się do 80. roku życia) zmniejszała się nieubłaganie jego zewnętrzna aktywność, ale zastępował ją bardziej intensywną modlitwą. Była ona jego pierwszym wkładem w Rodzinę Paulińską przez niego założoną. I tak apostoł XX wieku swoją ziemską wędrówkę zakończył pogodnie 26 listopada 1971 roku, mając 87 lat. Umarł zaledwie w godzinę po wizycie papieża Pawła VI, który niespodziewanie przybył do umierającego, aby pokrzepić go swoim błogosławieństwem i podziękować w imieniu Kościoła za wszystko, co dla niego uczynił.

Ojciec Święty Paweł VI w kilka miesięcy po śmierci ks. Alberione powiedział do przedstawicieli Rodzin Zakonnych Świętego Pawła Apostoła: „Och, ksiądz Alberione! To był prawdziwie człowiek Boży. Szkoda, że nie wiedział o mym przybyciu. Pragnąłem prosić go... Bądźcie mu wierni. Naśladujcie jego przykłady. Kontynuujcie jego dzieło w tym duchu wiary. Polecam wam to”.

Wszystkie Zgromadzenia Świętego Pawła mają jeden cel: żyć Jezusem Mistrzem Drogą, Prawdą i Życiem oraz dawać Go światu. Ale każde ze zgromadzeń oraz instytutów, które założył, realizuje ten cel na sposób sobie właściwy.

Stąd wydaje się słuszne podjęcie tematu „Duchowość zakonna Uczennicy Boskiego Mistrza w pismach Księdza Jakuba Alberione Założyciela Rodziny Paulińskiej”, aby poznać charyzmat zgromadzenia, aby dokładnie opracować na materiałach źródłowych - po raz pierwszy - duchowość zakonną przekazaną przez Założyciela. Chociaż siostry pracują w 28 krajach świata, to jednak do tej chwili badane zagadnienie nie zostało wystarczająco opracowane.

Pierwszą grupą źródeł, a zarazem podstawowymi dokumentami Zgromadzenia, są trzy wydania Konstytucji Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza z lat 1960,1969 i 1985. Do ostatniego wydania Konstytucji zostało dołączone również Dyrektorium. Natomiast pierwsze wydanie Konstytucji (1960) jest dla nas o tyle ważne, że było gruntownie sprawdzone przez samego Założyciela na pierwszej Kapitule Generalnej Pobożnych Uczennic w 1957 roku.

Drugą grupą źródeł, a zarazem główną, są z całą pewnością Konferencje rekolekcyjne, medytacje i pouczenia Ojca Założyciela, głoszone do Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza. Zostały one zebrane w 14 tomach zatytułowanych: 

Alle Pie Discepole del Divin Maestro. Nie są to teksty, które były pisane, lecz jest to żywe słowo, najpierw wygłoszone, a następnie, dzięki ofiarnej pracy siostry Marii Concetti Messina, przeniesione z zapisu magnetofonowego na papier. Zostały wygłoszone w latach 1946 do 1968, w różnych wspólnotach Pobożnych Uczennic Boskiego Mistrza we Włoszech i także w innych krajach. Są oczywiście w języku włoskim. W tej pracy również wykorzystam Konferencje rekolekcyjne i medytacje Ojca Założyciela, zebrane w Ipsum Audite (Jego słuchajcie). Są to konferencje rekolekcyjne i medytacje wydane drukiem, w tym Ipsum Audite n. I zostało przetłumaczone na język polski.

Trzecią grupę źródeł stanowią duchowe notatki Abundantes Divitiae Grazie Suae. Jest to charyzmatyczna historia Rodziny Paulińskiej, napisana przez samego Założyciela. Pierwsza jej wersja powstała z rękopisu składającego się z luźnych kartek pozbawionych stałej numeracji. Druga zaś z maszynopisu, który w wielu miejscach znacznie różni się od oryginału, choć cechuje go ta sama bezpośrednia ręka ks. Alberione, gdyż on sam poprawiał redakcję. Nowe wydanie krytyczne, pod redakcją Ezechiele Päsotti i Luigiego Giovannini, zostało opublikowane w roku 1985. Obecnie mamy już - od 2001 roku - wydanie w języku polskim.

Dla pełniejszego zrozumienia Abundantes Divitiae Grazie Suae fundamentalne znaczenie ma pięćdziesiąt instrukcji danych przez ks. Alberione w Ariccia podczas miesięcznych rekolekcji w roku 1960, zebranych w publikacji Ut perfectus sit homo Dei (Aby doskonały był Boży człowiek). Stanowią one czwartą grupę źródeł. Pozycja ta, uzupełniając w jakiś sposób Abundantes Divitiae Grazie Suae, tworzy wraz z nimi jakby testament Założyciela, bez którego nie można mówić o autentycznej interpretacji jego spuścizny.

Aby lepiej ukazać badaną doktrynę, posłużę się też opracowaniami na temat ks. Alberione, jak też opracowaniem historii Zgromadzenia zatytułowanym L'Albero visto dalie radia, pióra R. Cesarato - Gemma M.J. Oberto, wydanej w Rzymie w 2000 roku.